Alles word toe swart voor my

Swart is die donkerste kleur in die kleurspektrum. Dit word gedefinieer as "die totale afwesigheid van lig of kleur" of as "'n mengsel van alle kleure of kleur-pigmente". Dit is die kleur wat alle lig absorbeer, nie weerspieël nie en dus verskyn as ontbloot van die orde. - https://af.wikipedia.org/wiki/Swart

Patrollie ry is die kern van misdaad voorkoming. Polisiepatrollies speel 'n baie belangrike rol in die bekamping van misdaad en skep ‘n gevoel van veiligheid onder die publiek en ontmoedig misdadigers om misdade te pleeg. Indien dit reg gedoen word, skep dit ook vertroue tussen die gemeenskap en die polisie. Die reg doen kom saam met skoon en netjiese voertuie en goed geklede en parate polisie beamptes. Dissipline en paraat loop saam met beskerm en dien.
 
Sersant Fires was een van daai slaggereed, oorentoesiasties, parate manne. Streng, altyd pynlik netjies en gedissiplineerd en het dieselfde dissipline op sy ondergeskiktes afgedwing. Hy het elke dag parade en inspeksie gehou. Almal se uniform moes dieselfde wees, nie somers drag met winters drag gemeng of veld drag met uniform saam geflans nie. As een ‘n baadjie aan het, moet almal een aan hê. Blink skoene só gepoets dat jy jouself kon sien daarin, hare mooi gesny en netjies vasgebind vir die dames, pet op die kop en sakke leeg. Jou sakboek op datum aangeteken en voertuig skoon en blink met logboek op datum.
 
Om patrollie te ry was nie enige man se voorreg nie, nee dit was net die voorreg van die wyk Sersant en sy bemanning, gewoonlik die mees senior lid aan diens en dit was die voorreg van Sersant Rooies en sy bemanning of “crew” Konstabel Elias Ndlovu. Saam was hulle ‘n gedigte span en het tydens elke skof ten minstens een arrestasie gemaak. Verder was hulle taak om die res van die skof te besoek en seker te maak dat ordentlike polisiëring plaasvind op straat en dat wet in orde gehandhaaf word. Sersant Fires was die aanklag kantoor bevelvoerder en ook skof leier en het dinge per radio vanaf die stasie gekoördineer. Die res moes hekwag diens doen, voet patrollie stap en in die aanklag kantoor dienste verrig.
 
In die polisie het almal ook byname gehad en die oorsprong van so ‘n bynaam is gewoonlik afkomstig van ‘n ou se van soos Fires Van Vuuren, of Vissie Visser, Nella en seker die mees bekendste, Blackie Swart. Almal was op hul rang gevolg deur sy bynaam of van aangespreek, soos Sersant Fires en ander. Konstabels was egter nie op rang aangespreek nie en was nie waardig om aangespreek te word as konstabel nie, behalwe as jy weer moes bewus gemaak word van waar jy op die food chain lê. Konstabels is sommer aangespreek op die van en instruksies was ook so uitgedeel: “Botha!, kom op parade..., of Van der Walt kry jou gat op ‘n drafstap!.
 
Sersant Rooies daarenteen se bynaam is nie afgelei van sy van nie, maar van sy gesig wat so rooi word as hy bedonderd is. Sersant Johannes Gerhardus Louw was sy volle name, maar heet Sersant Rooies onder die manne, maar definitief nie voor hom of in hoorbare afstand nie en hy was van dieselfde stoffasie as Sersant Fires. Sersant Rooies was ‘n yster op die skof, altyd reg om op patrollie by te staan en te help met arrestasies. Sy voertuig was sy trots, altyd skoon en netjies en daai 1800 Toyota patrollie bakkie of vangwa was na elke skof gewas en voor elk skof geïnspekteer en hy was oor daai vangwa soos Sersant Fires was oor uniform.
 
Staatsvoertuie in daardie dae was met respek behandel en was deel van die dissipline en magsvertoon van die mag. ‘n Skoon netjiese polisie voertuig het die beeld van die polisie uitgedra en deel van die verhouding van gesag en vertroue tussen die polisie en die publiek. SERVAMUS ET SERVIMUS – OM TE BESKERM EN TE DIEN, die leuse van die polisie moes ten alle tye uitgebeeld en uitgeleef word in jou voorkoms, gedrag en dissipline. Geen polisie voertuig was op die pad toegelaat as dit vuil of nie in volle werkende orde was nie. Indien ‘n voertuig ‘n stamp of krap gekry het, was ‘n volledige ondersoek daarna geloods en moes die bestuurder volle verantwoordelikheid daarvoor aanvaar. Alle ongelukke moes deur ‘n offisier op die toneel bygewoon word en het gewoonlik gelei tot ‘n dissiplinêre verhoor, maak nie saak wie se skuld dit was nie en die voertuig is dadelik onttrek en na die polisie motorhawe verwys vir herstelwerk.
 
Dit is dus ‘n onomwonde feit dat almal graag die patrolliewa wou ry, maar dat niemand kans gesien het vir die verantwoordelikheid en vervelige en oneindige administrasie en verslaggewing wat daarmee gepaard gaan nie, wat nog van al papierwerk en moontlike reperkussies indien die ryding iets sou oorkom? Indien jy ‘n voertuig lisensie gehad het was dit nie ‘n gegewe dat enigiemand die patrolliewa kon ry nie, nee jy moes aansoek doen vir magtiging, waarby jy weer deur ‘n toets gesit word en magtiging voor aansoek doen, slegs deur die stasie bevelvoerder goedgekeur op aanbeveling van adjudant offisier in beheer van logistiek en die skof sersant wat die moeisame bestuurstoets toegepas het.  
 
Dis was dan ook onafwendbaar dat daar soms interessante en snaakse verduidelikings voortgespruit het uit ongelukke waarby van die bestuurders van hierdie patrollie voertuie betrokke was. Soms moes innoverende relase van gebeure voorgelê word om uit die moeilikheid te bly of te verhoed dat jy vir beskadiging van staatseiendom aangekla gaan word wat ook dan kan lei tot die opskorting van die magtiging om ‘n staatsvoertuig te bestuur.      
 
So was dit dan ook toe sersant Rooies eendag tydens die eet van ‘n draai roomys in ‘n oomblik van swakheid sy aandag vir ‘n breukdeel van ‘n sekonde van die pad na die roomys wat op sy broek gedrup het moes verskuif. Met die opkyk was dit klaar te laat en het ‘n voertuig skielik voor hom tot stilstand gekom. Sersant Rooies het met mening gerem, maar onvermydelik met die peper duur Mercedes C230 Coupé se gat te kenne gemaak. Die oorblywende roomys in skakerings van wit, pienk en bruin het op sy ligblou somers hemp beland. Dit het sonder twyfel gepaard gegaan met gekruide taal en ‘n paar impulsiewe vyandige verwysings na onwelvoeglike anatomie. Hoe sê hulle? ....elke gek het sy gebrek.
 
Sersant Rooies was in die sop en moes baie vinnig en flink ‘n plan maak. Hy beveel onmiddellik vir Ndlovu, sy bemanning om sy baadjie uit te trek en vir hom te gee, en trek dit bo oor sy uniform aan om enige bewys van ‘n roomys weg te steek. Intussen vlieg hy by die deur uit om hom na die verwarde en emosionele dame van die Mercedes te snel. Hy stel onmiddellik die jong en goed versorgde dame, wat meer bekommerd is oor wat haar man aan haar gaan doen as die skade aan die voertuig, dat sy oor niks moet bekommer nie, maar dat hy wat sersant Rooies is alles onder beheer het en sal sorg dat sy niks oorkom nie en dat die polisie alle skade sal betaal.
 
Ter selfde tyd blaf sersant Rooies sarsies instruksies na Ndlovo om die beheerkamer te kontak en die diens offisier na die toneel te ontbied, die verkeer te beheer en te sorg dat die bakkie netjies skoon is binne in, sodat dat daar geen sweempie van roomys of iets dergeliks sal wees nie. Met sy hande vol met die emosionele bestuurder van die Mercedes en die skare wat nou begin saamdrom raak sersant al rooier en moeriger. Gelukkig is die skade gering. Die Mercedes het net ‘n gebreekte agterlig met ‘n effense duik teen die buffer en die ou taai Toyota bakkie het ongedeerd daarvan af gekom.
 
Intussen moet sersant Rooies en konstabel Elias Ndlovu hulle storie agtermekaar kry. Die twee werk al jare saam en verstaan mekaar en vertrou mekaar ten volle. “Luister Ndlovu... sê sersant Rooies. “Ons sê niks van roomys eet nie, verstaan jy?” “Dis reg so sersant..” antwoord Ndlovu vol selfvertroue. Sersant Rooies gaan voort: “My storie is soos volg, ons het patrollie spoed gery en gekyk vir handsak diewe en sakkerollers soos ons altyd doen in spitstyd”. Sersant Rooies gaan ernstig voort met sy relaas en sy gesig nou ‘n ligter skakering van pienk terwyl Ndlovu aandagtig luister. ”Ek het die hele dag nie lekker gevoel nie en my kop was baie seer....en ek het al slegter gevoel deur die dag”. Sersant Rooies bly vir ‘n oomblik stil in diep denke en kyk na Ndlovu...”is jy nog met my Ndlovu?”... “Ja Sersant ek het gesien jy voel sleg en was sommer bietjie wit by die geseg.”...”net so, jy verstaan mooi....en toe word alles net swart voor my en toe ek weersien toe stop die Mercedes dood voor my!?”...”Verstaan jy?”. Ndlovu knik sy kop, glimlag en wys vir sersant Rooies bevestigend ‘n duim in die lig om te wys hy het die storie. “Onthou alles het net swart voor my geraak voor die blerrie vrou sommer so kom dood stop het vir niks...”
 
Met die aankoms van die diens offisier op die toneel is dit toe nie Luitenant Barries Badenhorst soos verwag nie. Luitenant Badenhorst was nog jonk en het sy rang met boeke kennis gekry, nie harde polisie ervaring nie en met hom sou daar dadels van kom. Die diens offisier aan diens was Kaptein Spyker Van Wyk, die stasie se speur bevelvoerder. Kaptein van Wyk was ‘n ou hond wat gou ‘n geurtjie aan ‘n storie kon ryk en hy was berig vir sy kort humeur. Daar was al na hom verwys dat hy so geïrriteerd is dat hy fok as ‘n komma gebruik. Sersant Rooies en Konstabel Ndlovu salueer die Kaptein gespanne en weet nóú moet hulle hul storie mooi agter mekaar kry. Kaptein van Wyk stap nader en vra: “Wie was die drywer wat my middag tee kom kortknip het?” Sersant Rooies stap vorentoe en salueer sommer weer die Kaptein: “Dit was ek Kaptein...” Die Kaptein gluur hom aan bo-oor sy morsige dik snor en mompel: “Dan wil ek nie met jou praat nie, maar met jou bemanning, wie is jou crew Sersant? Vra die Kaptein moedswillig. “Dis sal Konstabel Ndlovu wees Kaptein” en beduie in die rigting van Elias. “Staan nader dat ek hoor wat gebeur het Konstabel....Jy kan maar solank die verkeer gaan reguleer Sersant!, en wys die sersant op die daad ongevoelig die pad.
 
Sersant Rooies is alweer bloedrooi in die gesig, maar hierdie keer van bekommernis en stap hangskouers weg, maar kyk oulaas verleë na die Kaptein en maak groot oë vir Ndlovu, so asof hy wil sê...”onthou wat ons ooreengekom het...” Kaptein Van Wyk leun teen die patrolliewa se modderskerm en maak reg om sy aantekening agter op ‘n boksie dertig Rothman sigarette te maak, “So wat is die storie Konstabel en moenie my tyd mors met stront nie, hoor jy my?”. Konstabel Ndlovu staan amper op aandag en rol ongemaklik sy broek se naat tussen sy duim en voorvinger. “Ek en die Sersant het stadig gery...patrollie spoed...opsoek na handsak diewe en sakkerollers soos elke dag...”. Die Kaptein loer op asof hy toestemming gee om voort te gaan, “Ja en toe?” sê hy ongeduldig. Ndlovu gaan voort: “Die Sersant het nie lekker gevoel vandag nie, hy was maar bietjie wit by die geseg“. Die Kaptein loer ongelowig na Ndlovu en knik wee dat hy moet voortgaan. “Toe ons nog so ry ek sien die Sersant kry swaar en hy voel siek...”.”Moet ek nou elke keer vir jou sê om aan te gaan?...wat toe?!” Ndlovu is nou asvaal en groot sweet druppels vorm op sy voorkop...”en toe ek hom weer kyk, ek kyk en ek sien alles word net swart voor by die sersant en toe stamp ons daai Mercedes”.
 
Dit is nodeloos om te rapporteer dat Kaptein Spyker Van Wyk agter die kap van die byl en die eet van die roomys gekom het. Die Kaptein was ‘n streng, tog regverdige man. Na onderhandeling met die jong dame wat gesoebat het dat niemand haar man moet vertel nie en dat sy eerder die Mercedes self sou laat regmaak en dat sy nie haar man se versekering wou in kennis stel nie, en die feit dat die Toyota niks oorgekom het nie, het Sersant Rooies en Konstabel Ndlovu lig daarvan af gekom. Beide van hulle moes ses maande diens in die radio kamer verrig en vir ‘n maand lank na elke skof die patrolliewa was en skoonmaak. Hulle twee het weer saam patrollie gery en misdadigers vasgetrek, maar nooit weer draai romys geëet aan diens wat duisternis veroorsaak nie.

Ou Legendes

“‘n Legende bevat altyd ʼn historiese kern, ‘n mite nie. ʼn Legende bevat verder ʼn groter element van waarheid as die mite. Dit het daarom ook minder met die bonatuurlike te doen as die mite en ‘n legende het wel soms met onverklaarbare verskynsels te doen wat vir  sommige mense ‘n mite is en vir ander nie, byvoorbeeld die verhaal van die Vlieënde Hollander.” - http://toetentaal.co.za/wp-content/uploads/2017/08/STUDIEVELD-C-Legendes-en-Volksverhale.pdf

Polisie kultuur is een van dissipline, respek en lojaliteit, oënskynlik voor die nuwe bedeling in elk geval. Die grootste vrees en angs van ‘n jong konstabel is om die skerpkant van ‘n Sersant te beleef wat nog gepraat van daai stil bedonderde Adjudant met sy stokkie onder sy arm?  ‘n Offisier het jy soos die plaag vermy, en net om te dink oor wat kan gebeur as jy sou moes deurloop onder daai klas gesag, het enige jong konstabel in ‘n koue sweet laat uitslaan.

Die rangstrukture van die polisie dwing dissipline en gesag af en amptelike opleiding geskied gewoonlik deur die onder offisiere en oorsien deur die offisierskorps, maar nie amptelike opleiding en lewens ervaring is meestal die werk van die ou legendes. Daardie Adjudant Offisiere wat nooit offisiere wou word nie. Dié wat nie gepla was met rang of status nie of wat nie ‘n begeerte gehad het om verplaas te word nie. Hierdie ou legendes is die ruggraat van die polisiediens of die polisie mag soos dit vir ons bekend was en hulle is die eerste om te sê: “alles het begin skeefloop die dag toe die mag ‘n diens geword het!”, of “in die mag was ons gevrees, noudat dit ‘n diens is word ons jammer gekry? Misdaad word nie met simpatie gestop nie man, vrees vir die gereg stop misdaad!” sou een ou legende in die teekamer mor.

Oom Norman en oom Jan was sulke manne. Legendes met jare se kennis en ondervinding. Oom Norman was oorspronklik van die ou spoorweg polisie en oom Jan was al oral, maar sy oorsprong is van Calvinia. Hulle was nog van die ou soort wat nog die langbroek safari pakke gedra het en ‘n kam het deel van sy toerusting uitgemaak. Netjiese agtermekaar manne met hare sypaadjie gekam en blink en netjies gehou met Brylcreem, al het hulle dit ontken. Tussen die sigaret reuk aan hulle was daar ‘n sweempie van Old Spice bespeur. ‘n Parker pen in sy boonste baadjie sak vergesel met ‘n bril kassie of pakkie 30 sigarette. Teetyd het ons aan hulle lippe gehang oor hulle staaltjies en ervaringe, en as jy iets wou weet van enige administrasie was hulle die manne wat jou net een keer die regte manier gewys het.

Hulle het ook nie vuurwapens gedra nie maar was dossier draers of docket draers en was hof manne. Die ouens wat die skuldig bevindings in die hof verseker het. Vaal donkies soos die saak dossiere bekend was, was netjies in die vakkies op hul lessenaars ten toon gestel. Elke dossier het sy plek gehad, nuwe sake, hof sake en onopgeloste sake. Op die dae wat hulle hof toe gaan, was hulle netjies geklee in ‘n pakke, blink skoene, das en “pocket squares” in die baadjie sak. Hulle is ook die eerste om vir jou mooi te laat verstaan in die streekhof kan jy nog wegkom met ‘n ligte pak, maar in die hooggeregshof jaag die regter jou sommer uit as jy durf in die hof inkom sonder ‘n donker statige pak.

Alhoewel hulle ook maar streng was, was dit meer soos ‘n vader figuur wat jou sal aanmaan, maar op die regte pad help. Nieteenstaande die kennis en ervaring wat hulle met jou gedeel het was hulle ook die ouens met die inisiatief en was die organiseerders van ‘n Vrydag middag braai. Hierdie tradisionele “ingewing van die oomblik” Vrydag middag braai het so een maal ‘n maand plaas gevind, gewoonlik die eerste Vrydag na payday. Hierdie maandelikse braaiery was so tradisioneel aan die polisie soos ingelegde vis in die Kaap tydens Paasfees of ‘n bunny chow in Durban. Elke lap baadjie (speurder) of yster baadjie (uniform kollega) het ten minste een maal ‘n maand so braai bygewoon.

Tydens hierdie “herstel van griewe braai” sou meningsverskille aangespreek word, sake bespreek word, inligting uitgeruil word en stres ontlaai word. Indien die meningsverskille bietjie hand uit sou ruk, sou oom Norman die situasie ontlont en as self aangestelde mediator die manne tot verhaal bring. Dit is ook gewoonlik hier waar nostalgiese brokkies inligting gedeel was en oorlog stories uitgeruil is. Dan wanneer daai voggies begin praat na daai “twee” biere per persoon per dag soos voorgeskryf deur staande orders, dan kom die legendariese stories uit van toeka se dae. Soms ‘n stille verwysing of insinuasie van iets geheimsinnig en vertroulik, maar die volle storie kom nooit uit nie. Daar word net so met mistiek verwys na iets wat moontlik was of nog is of nog gaan kom.     

Tydens hierdie braai sou oom Jan se Namakwaland storie vertel talent na vore kom. Hy sou ons met kleur en geur van sy kaskenades vertel het waarvan baie waarskynlik spek skiet was, maar vir die waarheid vertel is. Hy het legio Namakwaland gesegdes en idiome gebruik wat vreemd was vir ons, maar soos heuning van sy tong afgerol het. Sy liefde vir Afrikaans en die platteland, veral Namakwaland was opvallend, treffend en skreeu snaaks. Hy sou na verlede verwys as.. “toe die dooie see nog siek was” of na ‘n onverklaarbare storie verys as .. “dis nou ‘n storie met ‘n vraagteken vir ‘n einde...” of my gunsteling “jy kan nie onder die hoenderstellasie sit en as die hoender op jou kop tjorts wil sê dis die Here se wil nie”.

As daar klaar gebraai was sou die jonges almal besluit om te migreer na ‘n polisie kantien, gewoonlik die Stal, want daai “twee” biere per persoon per dag het hulle net dors gemaak vir nog. Oom Norman met die ronde voete en oom Jan storie verteller sal altyd saamstem en entoesiasties instem om saam te gaan kuier, maar sal net nooit opdaag nie. Maandag sal dit weggepraat word met een of ander interessante staaltjie of gebeurtenis wat hulle onafwendbaar verhoed het om ons te kom vergesel tot laat nag by die kantien. Jy sien hulle het lankal daai balans tussen kameraadskap en gesinslewe wat ons op die harde manier sou leer bemeester.

Op een so braai op ‘n baie reënerige Vrydag het die ouens weereens na die braai opgeruk na die plaaslike polisie oasis. Soos gewoonlik het oom Jan en oom Norman hartstogtelik en oortuigend ingestem om ons te vergesel, maar laat weet dat hulle maar stadig gaan ry weens die gure weer. Soos oudergewoonte het hulle nie opgedaag nie en by verskoning hierdie juweel van ‘n verduideliking verskaf.

Oom Jan:	“Julle weet mos ek ry maar stadig en is nie so gelukkig soos ou Norman wat al ‘n bril kan bekostig nie. Ek sê toe vir ou Norman hy moet maar agter my aanry en kyk laat ek nie die pad byster raak nie, want ek het so uitgesien na daai ou biertjie daar by die Stal. Was jare laas daar...”
Oom Norman:	“Ek sien self nie meer so lekker nie en het dit nie gesous Vrydag nie? Ek’t gedink ons gaan nooit by ons bestemming kom nie”
Oom Jan:	“So ry ek op my eie entjie stadig aan en luister maar na RSG en laat die karre maar verby kom. Ek is dors, maar nie haastig nie ...”
Oom Norman:	“Hy het nie so stadig gery nie, want ek kon hom nie voor my sien nie en het gedink hy het dalk besluit om huis toe te gaan en ons weer te drop soos altyd?”
Oom Jan:	“Gaan loop lê Norman! Ek ry nog al te lekker, maar sukkel om voor my te sien en ek was nie eers onder die prop nie. Ek sien net so nou en dan ‘n kar by my verby gaan en dan verdwyn sy ligte in die reën. Die ruitveërs loop vol spoed, maar die watter bly stroom oor die windskerm en ek kan omtrent niks sien. Ek het later maar die noodligte aangeskakel sodat die ouens kan sien ek is nie so dors nie”
Oom Norman:	“Ek het ook maar gesukkel om te sien met die wat dit wuiwe met klompe gereën het ... ek moes ook maar versigtig ry.”
Oom Jan:	“Skielik hoor ek ‘n klop aan die ruit, skrik my amper uit my ID boek uit ... dag ek het aan die slaap geraak, verongeluk en nou klop hier ‘n engel teen daai spoed aan my ruit?”
Oom Norman:	“Jislaaik, ek't  lekker gelag toe ek die ou donder daar teen die pad sien."
Oom Jan:	“En wie se gesig sien ek buite my my ruit? ...ou Norman! Ek dag ek hallusineer, ... Norman sal mos nooit ‘n engel kan wees nie?”
Oom Norman:	“Nee, die ou bliksem het daar langs die  pad in ‘n plas watter gaan staan met sy hazards aan en soos ‘n trek sprinkaan sit hy agter die stuurwiel met die wipers wat verwoed die reën afvee en hy dink hy ry nog, maar die kar se enjin het lankal uitgesny van die water wat die sparkplugs nat gemaak het.”  ...en wat bedoel jy ek sal nie 'n engel kan wees nie, ek het klaar hel op aarde met misdaad en moord ... ek sal reguit hemel toe gaan.
Oom Jan:	“Ek kon nie verstaan hoekom jaag almal so by my verby op ‘n Vrydag middag nie. Ek dog daar ‘n misdaad toneel, maar hoor geen sirenes nie.”
Oom Norman:	“Die ou donder kan bly wees ek het hom daar langs die pad sien staan ... hy sou tot sonop gery het”
Oom Jan:	“Dat ‘n motor nou so befoutig kan wees ...?”

Ja, dis die ou legendes wat die gom van die polisie was, die ou staatmakers en ratte wat die horlosie laat loop het. Ek wonder wat het van oom Jan en oom Norman geword? Hulle is seker lankal nie meer met ons nie, maar ek glo en vertrou dat oom Norman ‘n vol lewe gehad het, ... goeie wyn het nie ‘n krans nodig nie. Ek wil graag glo dat oom Jan in sy geliefde Calvinia gaan aftree het en ek is seker hy sit elke weeksdag etenstyd in die plaaslike kroeg en deel stories uit met ander Namakwalanders en besoekers aan die kontrei. As beide van hulle die tydelike met die ewige verruil het glo ek die Here het vir hulle ‘n spesiale plekkie saam met al die ander legendes in die hemel geskep, want hulle het hel op aarde gehad met misdaad en moord.